Az kazılmış, az bilinen bir antik yerleşim…
NYSA!
Çok başka özellikleri barındırıyor?
Az kazılmış… Buluntular kısıtlı gerçekten bu kentte!
Henüz tam olarak keşfedilmeyenler bile ışık tutuyor ama; çok başka özelliklere!
‘Karia’ bölgesindeyiz. Daha doğrusu ‘Karia’ ile ‘Ionya’ sınırı civarındayız demeli belki de?
Aydın- Denizli karayolu da, son derece yakın buraya!
Aydın’a 30 km. mesafede. Hemen yakındaki ‘Sultanhisar’a ise sadece 3 km.
‘Nysa’ burası. I.O.3.Y.Y.’da ilk kurulum; ve ilk isim ‘Athymbra’…
Tam tamına, I.S.12.Y.Y.’a dek yaşam var burada!
Kuruluma ilişkin isimlerde bazı farklılıklar var! ‘Athymbos’, ‘Athymbrados’, ‘Hydreleos’ gibi.
Üç kardeşin kurduğu görüşü var bu isimlerle.’Bradatos’ ise; bana ilginç geleni bu anlamda?
‘Malgaç’ dağı eteklerinde kurulu kentte, yer altı sıcak su kaynakları var. Bu da yerleşimi farklı kılmış. ‘Nysa’ adını alması da aynı yüz yılda! I.O. 3.Y.Y…
‘Strabon’un burada eğitim aldığı bilgisi var! Tabi görüşleri olduğu da söyleniyor?
Fakat günümüze ulaşan bilgilerde, kente dair ‘Stephanos’un görüşleri daha hakim gibi!
Dahası da var! Çok ilginç!
Belki de onların hocaları; ‘Apollonias’, ‘Aristodemos ve ‘Sostrados’… Burada doğmuşlar?
Efes’deki ‘Celsius Kütüphanesi’ne rakip olabilecek bir kütüphane var dersek burada?
İki katlı yapıda; sayısız rafta sergilenen eserler varmış? Dahası, 6 adet de arşiv odası…
I.S. 2.Y.Y.’a tarihli kütüphane; dıştan 25 x 14 ve içten 13 x 9 m. ölçülerinde!
Bu yapının 4. veya 5. Y.Y.’da onarımdan geçmesi söz konusu. 6.Y.Y.’da kullanımı son bulmuş.
Bu arada Efes’deki kütüphanede heykeller sonradan yapılmadır! Ve günümüzde kent estetiğine inanılmaz değerler katmakta!
Burada da benzeri bir çalışma olsa acaba, nasıl bir sonuç ortaya çıkardı? Zira dış duvarlarda gözüken kimi izler, burada da heykellerin varlığını ortaya koyuyor, geçmişte? Elbette önce yapının daha iyi bir konuma getirilmesi lazım!
Özel bir bilgi, tam doğrulanmasa da; bu kütüphaneye istenildiğinde girilemiyor!
Olası; salt ‘Gymnasion’da eğitim alanlar yararlanıyor? Ancak gerçekliği kanıtlı değil?
Özellikle ‘Roma’ döneminde devleşen bir kent; ‘Nysa’… ‘Tralleis’e giden yol da buradan geçmekte!
170 x 82 metrelik yapısıyla Anadolu’daki en geniş ‘Palaestra’ya sahip ‘Gymnasion’; gerçekten özelmiş döneminde!
Bu kavram kafaları karıştırabilir; zira ‘Palaestra’ güreş okulu anlamına da geliyor! Burada vurgulanmak istenen, giriş avlusu! Bu avlunun azameti!
I.S. 2.Y.Y.’a tarihli yapının ortasında bir sarnıç var. Olası su temini için. Güneyindeki hamam kompleksi de bununla ilişkili.
Kent meclisi ‘Bluterion’ tüm ihtişamı ile ayakta. I.S. 1.Y.Y.’a tarihli yapı, 700 kişi kapasitesine sahip!
28 x 24 m ebatlarındaki yapı; I.S. 2.Y.Y.’da kent zenginlerinden biri tarafından yenilenmiş! ‘Gerantikon’ diyenler de var! Yani yaşlılar meclisi! Olası ‘Bluterion’ ile aynı! Kimi zaman beraber değerlendirilir!
‘Nysa’daki tiyatro, yaklaşık 10 bin kişilik ve oldukça sağlam olarak günümüze gelebilmiş. Bu tiyatroda bir ayrıntı dikkat çekiyor? Sahne arkasına, kulis geçişlerine yapılan sütunlu girişler… Mükemmele yakın bu dekorasyonu bugün bile görüyoruz! Gerçekten fotoğraflık.
Tiyatronun sağ ve sol girişleri ve merdivenleri de muhteşem. Pek çok antik kentimizdeki tiyatrolarla yarışacak bir yapı var burada!
73 x 99 m boyutları ile ilgi çekici. I.O. 1.Y.Y.’a tarihleniyor. Sahne alanı, 27 m. genişlikte!
Vee; buralarda şarap tanrısı ‘Dionysos’un kabartmaları mevcut! Helenistik dönemin izleri cabası!
Çok sonraları, I.S. 120-140 arasında iki katlı olarak yapılan yapı, depremle yıllar içinde yıkılmış. İlginçtir; I.S. 180-200 yıllar arasında bu kez üç katlı olarak tekrar inşa edilmiş!
‘Nysa’da, kent ticaretinin merkezi Agora, olabildiğince günümüze gelebilmiş. Buranın önemine ışık tutar nitelikte…
Agora dört tarafı sütunlu, 89 x 102 m ebatlarında! ‘İon’ ve ‘Dor’ düzenli sütunların bir arada kullanılması enteresan!
Sırt sırta yapılmış dükkan kalıntıları bugün dahi kısmen ayakta! Kim bilir neler satıldı buralarda ve tabi neler kazanıldı?
Kentin yapılaşması gerçekten ilginç!
İki ayrı tepenin çeşitli köprülerle birbirine bağlandığı bir kent burası!
Toprak oldukça verimli burada ve civarda şahane şaraplar üretilirmiş!
Altı ya da yedi köprünün bu iki tepelik yerleşimi bağladığı düşünülüyor? Ve sıkı durun bunların altında, yani vahada bir ‘Station’ var! 30 bin kişi kapasiteli olabileceği ve bu anlamda boyutlarının, 192 m. X 44 m. olabileceği fikirler arasında! Ama asla net bilgiler değil bunlar!
Burası henüz kazılmadığından büyüklüğü ile bir bilgi vermek zor. Ancak kenti birleştiren iki yamacın ya da bir vadi ortasında kurulması bile o dönemde çok ciddi bir mimari mucize?
‘Nysa’da hayat iki ayrı tepelik oluşuma akılcı biçimde dağıtılmış. Bunu ilk kez görüyoruz. Akarsuyun doğusunda Agora meclis binası, Roma hamamı yer almakta. Nekropol ise batıda! Ve başka unsurlar da!
Bir dönem ‘Pergamon’ egemenliğindeki ‘Nysa’, bilinen anlaşma ile ‘Roma İmparatorluğu’na bırakılmış. ‘Agustus’ döneminde kentte bir yenileştirme hareketleri görülüyor! I.S. 2.Y.Y. ise, burada mimarinin en çok geliştiği zaman aralığı!
I.S. 4-5. Y.Y.’larda, Hristiyanlığın kabulünün yansımaları görülmüş!
Bizans döneminde de yaşamın sürdüğünü biliyoruz! Sonrasında malum beylikler dönemi ve Osmanlı!
Kent, 15.Y.Y.’a yaklaşılırken tamamen terk edilmiş!
1990’larda ‘Vedat İdil’ ile başlayan kazılarla ilkin tanıyor kamuoyu burasını!
Ama öncesi var.
İlk arkeolojik çalışmalar 1907’de kenti ziyaret eden Alman Albay ‘W.Von Diest’ tarafından başlatılmış. İki yıl sonra arkeolog ‘H.Pringsheim’ ve ‘K.Graefinghoff’un çalışmaları var. 1913’de Berlin’de yayınlanmış bu çalışmalara ilişkin bilgiler!
Yunan işgali dönemlerinde, 1921-22 yıllarında ‘K. Kourouniotes’in bazı çalışmaları var kentte!
1960’larda ‘İzmir Müzesi’, 1980’lerde de ‘Aydın Müzesi’nin kazı çalışmaları var kısmen de olsa!
2012 ile 2016 yılları arasında ise, ‘Serdar Hakan Öztaner’ ismini görüyoruz kazı ile ilgili! Kısa bir aranın ardından aynı ekip kazı çalışmalarını sürdürmüş!
‘Karia’ ile ‘Ionya’ bölgeleri arasında gerçekten önemli bir kent!
Tarih severler buraya ancak özel araçları ile ulaşabilir. Ve kentin her iki yakasını gezerken de araçlarını kullanabilir! Tabi zaman zaman sadece yürüyerek ulaşılacak bölgeler var!
Mesela bunlardan en önemlisi kütüphane! Tiyatro civarına aracınızı park edip biraz meşakkatli bir yoldan, dahası oldukça dik merdivenlerden geçerek buraya ulaşmak mümkün!
‘Nysa’da yiyecek içecek bulma şansınız yok. Aracınızda olmalı!
Doğal olarak yazın çok sıcak, gerekli önlemlerde alınmalı!
‘Nysa’ı detaylı gezmek adına 3-4 saat ayırmak gerekir. İki ayrı yamaçta olması süreyi uzatıyor! Diğer yandan, girişte broşür bulmanız olası. Bu dikkate alınmalı, zira tabelalar çok yeterli olmayabilir?
Ne yazık ki ziyaretçi sayısı az bu antik kentimizin! Toplum olarak tarihe merakımız sınırlı elbette, bu malum! Ancak bu tip değerler, çok daha fazla ziyaretçi ile buluşmalı!
